Handlettering en kalligrafie zijn op dit moment helemaal hot! Er worden ontzettend veel workshops aangeboden in klassieke kalligrafie, moderne kalligrafie, handlettering, brushlettering… Maar wat is precies het verschil tussen kalligrafie en lettering? Deze vraag krijg ik regelmatig te horen. Het is ook niet gemakkelijk om dit verschil goed te kennen, want de termen en technieken worden vaak door elkaar gebruikt (zelfs door professionals). Graag leg ik je precies uit wat de verschillen en overeenkomsten zijn tussen kalligrafie, lettering en typografie.

Waarom is het verschil zo belangrijk?

Het is helemaal niet erg als je het verschil tussen de disciplines niet weet. Je kunt het eigenlijk zien als elke andere expertise. Iemand die geen verstand van fotografie heeft, zal niet weten wat het verschil en nut is van diafragma, sluitertijd en ISO-waarde.  Zodra je er interesse in gaat tonen en op onderzoek uitgaat, leer je vanzelf wat nu precies wat is. Wil je zelf iets gaan doen in kalligrafie, lettering of typografie of iemand inhuren? Dan is het wel zo fijn om het verschil te weten. Ook denk ik dat je meer waardering voor een expertise krijgt als je beter begrijpt wat het is.

Kalligrafie

Het woord kalligrafie komt uit het Grieks en betekent de kunst van het schoonschrijven. Het werd eeuwen geleden al door slaven en daarna door monniken uitgevoerd in veel verschillende stijlen. Toen de boekdrukkunst was uitgevonden, werd kalligrafie overbodig. Gelukkig heeft het comeback gemaakt! Onder kalligrafie vallen veel verschillende stijlen die ik graag aan je uitleg.

Klassieke (traditionele) kalligrafie

De eerste vormen van kalligrafie bestonden 2000 jaar geleden al! Wanneer je een cursus kalligrafie van meerdere dagdelen tegenkomt, zal het in de meeste gevallen om klassieke kalligrafie gaan. Gotisch, Romaans, Italic en Karolisch zijn een paar klassieke stijlen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van inkt en een brede, platte penpunt. Deze penpunt is afgeleid van de rietpen en ganzenveer. Naar beneden maakt hij een brede lijn en schuin een dunne. Hierboven zie je een voorbeeld van klassieke kalligrafie met brede penpunt (nib).

Pas veel later, rond de 16e en 17e eeuw, ontwikkelde zich er een nieuwe stijl van kalligrafie. Door de groeiende economie en de opkomende business class moest er een schrift komen wat sneller geschreven kon worden. Gotische stijlen maakten plaatst voor Roundhand. Een script dat meer aan elkaar geschreven lijkt. Er werden in de 18e eeuw veel opleidingen voor kalligrafie aangeboden. Hiervoor werden allerlei boeken en handleidingen uitgebracht. De boeken werden gereproduceerd door middel van koperen platen. Hier komt de naam Copperplate vandaan. Het Roundhand werd in de 17e eeuw met een flexibele, iets platte penpunt geschreven. De term Copperplate is in de 18e eeuw ontstaan en dit wordt met een flexibele, spitse penpunt geschreven. Het verschilt dus ietsje van het oorspronkelijke Roundhand. Oorspronkelijk is Copperplate vrij simpel en strak.

Links het klassieke Copperplate, rechts verschillende stijlen moderne kalligrafie.

Moderne kalligrafie

Bij klassieke kalligrafie gelden er veel regels. Het wordt heel strak geschreven; elke a moet er hetzelfde uitzien en veel letters hebben dezelfde basisvormen. Bij moderne kalligrafie is er meer ruimte voor eigen inzicht en stijl. De basis begint echter wel bij Copperplate; je varieert in druk waardoor je dikke en dunne lijnen krijgt en leert hoe letters zijn opgebouwd. Naarmate je de basisregels kent, kun je deze steeds meer loslaten en je eigen stijl creëren. Moderne kalligrafie wordt net als Copperplate alleen met een spitse penpunt geschreven. De workshops/cursussen die ik geef, vallen onder Copperplate en moderne kalligrafie.

Brushlettering (brush kalligrafie)

De naam brushlettering kan je op het verkeerde spoor zetten. Hoewel de naam doet lijken, is het géén vorm van lettering, maar kalligrafie. Het gaat bij brushlettering namelijk ook om schoonschrijven. De techniek van dikke en dunne lijnen is hetzelfde als bij het Copperplate. In plaats van een penpunt gebruik je alleen nu een brush (penseel). Wist je dat het Chinese kalligrafie ook met penseel wordt geschreven? Naast penselen kun je ook brushstiften gebruiken. Inmiddels zijn er een heleboel verschillende merken, collecties en kleuren te krijgen. Denk maar eens aan Tombow, Pentel, Edding, Talens, Faber-Castell et cetera.

Handlettering

Bij handlettering gaat het niet om het schrijven, maar om het tekenen van letters. Het heeft meer een raakvlak met illustratie. Je bepaalt de compositie, schetst de letters, verfijnt en maakt dan pas een definitieve creatie. Er wordt gebruik gemaakt van verschillende letterstijlen zoals serif, sans-serif en scripts, vaak gecombineerd met kleine illustraties en banners. Voor handlettering zijn potlood, gum en fineliner de basismaterialen.

Typografie

Typografie is de kunst van het vormgeven, zetten en drukken van tekst. Bij kalligrafie en handlettering werk je met een al (deels) bestaande letterstijl. Een typograaf daarentegen geeft juist vorm aan heel iets nieuws. Hij bedenkt een nieuw systeem van vormen en letters die moeten werken in allerlei oneindige combinaties. Hij denkt aan de spatiëring (ruimte tussen de letters), regelafstand, witruimte etc. Daar komt dus behoorlijk veel werk bij kijken. Als grafisch ontwerper maak ik dankbaar gebruik van alle lettertypes die er beschikbaar zijn. Elk lettertype heeft unieke eigenschappen en kan verschillend ingezet worden. Een goed lettertype, op de juiste manier gebruikt, zorgt ervoor dat je gemakkelijk een tekst scant en leest bijvoorbeeld. Vaak hoef je niet eens alle letters van een woord te lezen om te weten wat er staat.. bijzonder toch? Dat is nou typografie!

Samenvatting

Wat is nu in het kort het verschil tussen kalligrafie, handlettering en typografie? Kalligrafie is de kunst van het schrijven, handlettering de kunst van het tekenen van letters en typografie de kunst van het vormgeven, zetten en drukken van tekst.

Overeenkomsten

Hoewel er dus heel veel verschil tussen kalligrafie, handlettering en typografie zit, is het niet zo raar dat termen door elkaar worden gebruikt. Soms zijn de verschillen ook moeilijk te zien. Zo kun je bij handlettering faux calligraphy gebruiken. Je tekent dan kalligrafie letters met de bekende dikke en dunne lijnen. Je bent aan het handletteren, maar probeert de letters op kalligrafie te laten lijken. Logisch dat voor sommigen het verschil niet te zien is. Ook wordt de lijn tussen lettering, kalligrafie en typografie steeds dunner. Lettering en kalligrafie wordt vaak gedigitaliseerd, waardoor het soms net een lettertype lijkt. Ook zijn er steeds meer lettertypes die met de hand geschreven lijken te zijn. Wanneer je in de wereld van kalligrafie en lettering duikt, zul je snel genoeg het verschil kunnen zien.

Hopelijk heb je veel aan dit artikel gehad! Het is geschreven vanuit mijn eigen kennis, interpretatie en ervaringen. Ben ik iets vergeten? Heb je vragen of opmerkingen? Heb je iets nieuws geleerd? Laat het me weten in de comments!

Bronnen: juliabausenhardt.com, letterlanedesignstudio.com, Wikipedia, nightowlcreativity.com, Mastering Copperplate Calligraphy (boek).

Zin om aan de slag te gaan met kalligrafie?

Begin GRATIS met dit werkboek: de basis van Copperplate kalligrafie